بررسی تکرارپذیری یکی از گام‌های اولیه در کنترل یک روش آزمایشگاهی بوده و به منظور تخمین میزان عدم دقت یا خطای راندوم (اتفاقی) آزمایش به کار می‌رود.
در نرم‌افزار مدیریت اطلاعات آزمایشگاه (LIMS) نگین از روش تکرارپذیری، روش تحلیل شوان، استفاده میشود.
تعریف تکرارپذیری
آزمایشگاها برای اطمینان از دقت (Precision) و مناسب بودن وضعیت عوامل تأثیر گذار تصادفی و پراکندگی مناسب نتایج اندازه‌گیری‌های خود در طول زمان کاری و همچنین اختلاف قابل قبول نتایج حاصل استفاده از روش‌ها، تجهیزات، نفرات، مکان‌ها و همچنین زمان‌های کاری مختلف، نیاز به کنترل تکرارپذیری و تجدیدپذیری خود دارند. این کار به سادگی با استفاده از تکرار مجدد (تجدید) یک آزمون قابل انجام است.
تکرارپذیری (Repeatability) و تجدیدپذیری (Reproducibility) معیارهای حدی برای بیان دقت (Precision) محسوب می‌شوند و این مطلب به روشنی از تعریف آنها پیداست.
آماره‌های r و R به ترتیب برای کمّی کردن تکرارپذیری و تجدیدپذیری استفاده می‌شوند و به شرح زیر تعریف می‌گردند:
- تکرار پذیری (r) : مقداری است که پیش بینی میشود، قدرمطلق اختلاف بین دو نتیجه آزمون انفرادی حاصل از اندازه‌گیری برروی یک نمونه یکسان (ثابت) با روش اندازه‌گیری یکسان در شرایط مشابه (مجری یکسان، دستگاه یکسان، آزمایشگاه یکسان و فاصله زمانی کوتاه بین آزمون‌ها) از آن کوچکتر باشد.
|x1-x2|< r
r =t (p,v)SQRT(2) Sr
منظور از SQRT همان جذر ریشه دوم است.
- تجدید پذیری (R) : مقداری است که پیش بینی میشود، قدرمطلق اختلاف بین دو نتیجه آزمون انفرادی حاصل از اندازه‌گیری برروی یک نمونه یکسان (ثابت) با روش اندازه‌گیری یکسان تحت شرایط متفاوت (مجریان متفاوت، دستگاه‌های متفاوت یکسان، آزمایشگاه‌های متفاوت و یا زمان‌های متفاوت) از آن کوچکتر باشد.
|x1-x2|< R
R =t (p,v)SQRT(2) SR
در روابط فوق ضریب t با توجه به سطح اطمینان p و تعداد درجات آزادی n=n-1 و با مراجعه به جدول توزیع t تعیین میشود و Sr و SR به ترتیب انحراف استانداردهای تکرارپذیری و تجدیدپذیری روش آزمون هستند که یا معلوم هستند و یا معمولاً از رابطه انحراف استاندارد نمونه برآورد می‌شوند.
توجه : درصورتیکه اختلاف دو نتیجه آزمون در شرایط تکرارپذیر (یا تجدیدپذیر) کمتر از r (یا R) باشد، بیانگر مناسب بودن نتایج و اطمینان بخش بودن آنهاست.[۱]
مدت مطالعه و تعداد دفعات آزمایش:
بطور معمول تکرارپذیری با ۲۰ بار آزمایش کمیت در یک نمونه و محاسبه میانگین و انحراف معیار بدست می‌آید. مدت مطالعه باید به اندازه‌ای باشد که باعث گردد با تأثیر متغیرهایی که بطور معمول در آزمایشگاه وجود دارند، نتایج واقعی‌تری بدست آید.
اگر مطالعه‌ای کوتاه مدت (مثلا در یک سری کاری Within run) انجام شود، طبیعتاً نتایج نزدیک به هم حاصل می‌گردند که باعث میشود تخمینی خوش‌بینانه از میزان عدم دقت بدست آید. ولی بهتر است ۲۰ خوانده از آزمایش نمونه در سری‌های کاری مختلف (Between run) و از طریق یکی از راه‌های زیر بدست آید:
- بهترین روش این است که این تعداد خوانده از تکرار آزمایش در ۲۰ روز کاری (۴ هفته) حاصل گردد.
- روش دیگر، انجام آزمایش بصورت دوتایی در ۱۰ روز کاری است.
- در صورت عدم امکان اجرای روش‌های فوق می‌توان در ۵ روز کاری، نمونه را ۴ بار در هر روز آزمایش نمود.[۲]
منابع:
گردآوری: لیمزایران